UZA INTERNET PRESIZA HALO DIFERÉNSIA BA PONTU NEGATIVU NO POZITIVU

Relasiona ho númeru atake sibera ne’ebé aumenta no krime seluk ne’ebé akontese bainhira uza internet, Diretór Ezekutivu Ajénsia Tecnologia da Informação e Comunicação (TIC) TIMOR I.P, Roberto Caitano de Sousa Vicente afirma,  la sala atu uza internet tanba informasaun hotu-hotu bele asesu liu husi internet  maibé presiza halo deferénsia ba buat ne’ebé maka di’ak no ida ne’ebé maka aat.

 

 Inan aman nia papél atu kria ambiente ne’ebé maka onestu ho oan sira atu esplika vantajen no dezvantajen ba internet atu nune’e oan sira iha sensibilidade hodi hatene buat ne’ebé maka di’ak no buat ne’ebé maka lae.

 

“Bainhira hahú hasa’e kresimentu internet ne’ebé aas ita mós loke ona oportunidade ba ema atu iha hanoin hodi ataka nomós iha oportunidade atu tranzmite buat ruma iha ne’ebá entaun instrumentu seguransa legal sira dala barak karik hatene mekanizmu ne’ebé maka ema uza atu halo ataka ba ema seluk maibé dala barak laiha produtu legal ruma atu fó dalan hodi halo investigasaun kle’an liu atu fó pena ba ema ne’ebé maka viola ema seluk nia privasidade , ”  dehan Diretór Ezekutivu TIC TIMOR iha Radio Metro FM ,liu programa husi povu ba povu.

 

Nia esplika, Estratéjia sibernétika hanesan, halo protesaun ba aan rasik nu’udar pesoál ka instituisaun ne’ebé iha, atu proteje sibernétika.  Enkuantu krime, bainhira mosu ema ruma ho interese atu foti vantajen ruma husi ema seluk entaun krime ne’e maka sei deside todan husi aktu ne’ebé maka autór ida halo, ho nune’e instrumentu legal sira bele iha referénsia loloos atu fó pena ba ema ne’e bazeia ba nia aktu ho durasaun no implikasaun ne’ebé tenke simu.

 

Xefe Ezekutivu ne’e informa, agora dadauk produtu rua ne’e, laiha entaun dala barak sidadaun no instituisaun públiku sira halo komunikasaun ba malu maibé la hetan protesaun ne’ebé maka di’ak husi aspetu lei ruma tanba ba oin importante atu halo introdusaun ba aplikasaun barak.

 

Governu tenta atu fó prestasaun servisu ba sidadaun sira liu husi aplikasaun sira maibé laiha lei sira hanesan ne’e susar atu proteje.

 

“Internet lentu sai kestaun ne’ebé maka boot tebes tanba ne’e, sidadaun sira komesa sente katak, velosidade internet ne’ebé maka iha nasaun ne’e lentu liu, tanba dala barak labele asesu informasaun lalais. Ida ne’e papél Governu nian ne’ebé maka pertinente loos atu haree ida ne’e tanba ne’e bainhira projetu kabu sub mariñu kompleta ita bele ona asesu ba internet ne’ebé maka lalais ho presu ne’ebé menus liu ida agora,”

 

Nia realsa tan katak, espasu sibernétika liu-liu kontestu Timor-Leste, nasaun ne’ebé joven liu ne’ebé maka dala barak joven sira kompriende liu atu uza teknolojia barak entaun husi espasu ida ne’e, de’it mós fó ameasa ba joven sira bainhira la kompriende didi’ak saida maka sira uza no oinsá vizita espasu online sira.

 

“Teknolojia iha atu uza, tanba bainhira ta’uk atu uza ita rasik la aproveita vantajen husi teknolojia ne’e rasik tanba dala barak média sosiál ne’e mós fó vantajen mai ita atu alarga rede amizade,” esplika nia.  

 

Bainhira seidauk iha lei própriu kona-ba seguransa sibernétika no krime sibernétika saida maka estadu bele halo atu ratifika uluk lai dokumentasaun Perrantes kesi ona ho prátika ne’ebé maka tau iha laran,  ida ne’e mós bele sai baze atu bele hahú prosesu balun bainhira iha prosesu atu halo ezbosu.

 

“Atu proteje aan husi krime sibernétika ne’e hahú husi ita no iha solusaun no ita maka tenke proteje ita nia koneksaun no tenke atualiza komputadór karik uza telemovel garantia katak atualizadu ho seguransa sira karik uza website atu asesu garantia liu-liu ba kestaun sira hanesan e-banking labele uza asesu email ka konta sensitivu sira ne’e liu iha internet café tanba internet café ne’e”

 

Entretantu programa husi povu ba povu ne’e rasik prienxe husi United States Agency International Development (USAID) ho tópiku seguransa sibera  no partisipa iha programa ne’e maka Doretór Ezekutivu TIC TIMOR I.P rasik, Diretór Jerál Ministériu Transporte no Komunikasaun (MTK) Gaspar de Araujo nomós Koordenadór Ekipa Kriminalidade Informátika, Dedi da Silva.  #MÉDIA TIC#